Sosyal Ekonomi Eylem Planı’na (SEAP) dair Komisyonca yapılan basın açıklamasında, önceki girişimler kapsamında ilerleme kaydedilmiş olmakla birlikte belirli alanlarda ihtiyaçların sürdüğü belirtilerek, finansmana erişimin halen önemli bir zorluk oluşturduğu vurgulanıyor.
Sosyal ekonomi nedir?
Avrupa’nın önde gelen sosyal ekonomi aktörlerince 2002 yılında onaylanan ve 2015 yılında revize edilen “Sosyal Ekonomi Sözleşmesi” Sosyal Ekonomi aktörleri için dünya çapında geçerli bir tanım ortaya koyuyor: Ortak ilkeler ve ortak özelliklerde birleşen, muhtelif sektörleri kapsayan farklı bir örgütlenme modeli ve farklı bir girişimcilik türü. Bazı paydaşlar, ülkeler ve uluslararası kuruluşlar “sosyal ekonomi işletmeleri”, “sosyal ve dayanışma işletmeleri” ve “üçüncü sektör” gibi terimleri de sosyal ekonomi varlıklarını ifade etmek üzere kullanıyor.
Günümüzde “Sosyal Ekonomi” kooperatifler, yardımlaşma kurumları, vakıflar, dernekler ve sosyal girişimlerden oluşuyor.
Sosyal ekonominin başlıca faaliyet alanlarını tarım, ormancılık ve balıkçılık, inşaat, yeniden kullanım ve onarım, atık yönetimi, toptan ve perakende ticaret, enerji ve iklim, bilgi ve iletişim, finans ve sigorta faaliyetleri, gayrimenkul faaliyetleri, profesyonel, bilimsel ve teknik faaliyetler, eğitim, insan sağlığı ve sosyal hizmet faaliyetleri, sanat, kültür ve medya olarak sıralayabiliriz.
Bir sosyal ekonomi varlığının yasal formu ülkeler arasında değişiklik gösterebilmekle birlikte, bu tür girişimleri sermaye şirketlerinden ayıran temel ortak ilke ve özellikleri ise:
- İnsanların, sosyal veya çevresel amaçların sermayeye kıyasla önceliği,
- Elde edilen karın üyelerin/kullanıcıların (“kolektif çıkar”) veya genel olarak toplumun (“genel çıkar”) çıkarına hizmet edecek faaliyetlere yeniden yatırımı,
- Demokratik ve katılımcı yönetişim,
olarak özetlenebilmektedir.
Birleşmiş Milletler’in “Sosyal Kalkınmada Kooperatifler (2017)” raporuna göre, sosyal ekonomi küresel gayri safi yurtiçi hasılanın (GSYİH) yaklaşık %7’sini oluşturuyor.
Avrupa Ekonomik ve Sosyal Komitesi’nin “Sosyal Ekonomide Son Gelişmeler” araştırmasına göre, AB’de bulunan yaklaşık 2,8 milyon sosyal ekonomi kuruluşu AB GSYİH’sının %8’ini oluşturuyor ve 13,6 milyon kişiye (toplam iş gücünün %6.3’ü) istihdam sağlıyor. Sosyal ekonominin en gelişmiş olduğu ülkelerde, örneğin Fransa, İtalya ve İspanya’da GSYİH’ye katkı %10 seviyesine ulaşırken, sosyal ekonomide ücretli istihdamın oranı üye ülkeler arasında %0,6 ila %9,9 arasında değişiyor. Sosyal ekonomi kuruluşları çoğunlukla mikro, küçük ve orta ölçekli işletmelerden oluşuyor.
Sosyal ekonominin önemi
Günümüzde dünyada ve AB’de yıkıcı teknolojik, sosyal ve ekonomik değişimler yaşanıyor. Dijitalleşmede kaydedilen ilerleme bir yandan yeni fırsatlar sunarken, diğer yandan eşitsizliklerin ve iş güvencesizliğinin küresel yükselişi gibi trendler bizi inşa etmek istediğimiz gelecek hakkında düşünmeye ve tartışmaya zorluyor.
Sosyal ekonomi, kapsayıcı ve sürdürülebilir ekonomik modeller aracılığıyla COVID sonrası ekonomiyi yeniden şekillendirme ve daha adil bir ekolojik, ekonomik ve sosyal dönüşüm sağlama potansiyeline sahip. Nitelikli iş olanakları yaratma, dezavantajlı grupların işgücü piyasasına katılımına katkıda bulunma, sürdürülebilir kalkınmayı destekleme, tüm bireylerin aktif toplumsal katılımını teşvik etme, kırsal ve nüfusu azalan bölgeleri canlandırma boyutlarıyla sosyal ekonomi Avrupa’nın refah sisteminde önemli bir rol oynuyor ve günümüzün temel problemlerine somut ve yenilikçi çözümler sunuyor.
Sosyal ekonomi, 2030 Gündeminin ve başta madde 8 (“istikrarlı, kapsayıcı ve sürdürülebilir ekonomik büyümeyi, tam ve üretken istihdamı ve herkes için insana yakışır işi desteklemek”) olmak üzere 17 Sürdürülebilir Kalkınma Amacının gerek Avrupa’da gerekse küresel düzeyde uygulanması için de bir itici güç oluşturuyor.
Sosyal Ekonomi Eylem Planı’nın (SEAP) temel unsurları
Sosyal inovasyonu geliştirmeyi, sosyal ekonominin gelişimini desteklemeyi ve dönüştürücü gücünü artırmayı amaçlayan SEAP’ta 2021-2030 dönemi için ortaya konan bir dizi eylem 3 ana başlık altında ele alınıyor.
1. Sosyal ekonominin gelişimi için doğru çerçeveyi oluşturmak
Uygun politikalar ve yasal çerçeve oluşturulması sosyal ekonominin gelişmesi için doğru ortamın yaratılmasında kilit öneme sahip. Bu kapsamda özellikle vergilendirme, kamu alımları ve devlet yardımları sistemlerinin sosyal ekonominin ihtiyaçlarına uyarlanması önem taşıyor.
Komisyon bu konuları ele almak üzere, 2023’te sosyal ekonomi çerçeve koşullarının geliştirilmesine yönelik bir “Konsey Tavsiyesi” hazırlayacak. Ayrıca, sosyal ekonomi kuruluşlarının vergilendirilmesine dair üye ülkeler için bir rehber yayınlayacak, devlet yardımları konusunda rehberliğe erişimi kolaylaştıracak ve sosyal sorumlu kamu alımları konusunda iyi uygulamalar geliştirilmesine yönelik çalışmalar yapacak.
Komisyon sosyal ekonominin AB sınırları dışında desteklenmesi amacıyla başta OECD olmak üzere uluslararası kuruluşlarla da işbirliği yürütüyor.
2. Yeni sosyal ekonomi örgütleri kurulması ve mevcutların ölçek büyütmesi için fırsatlar yaratmak
Komisyon, yeni sosyal ekonomi örgütleri kurulması, mevcut kuruluşların büyümesi ve çalışanların vasıflarının artırılması için iş geliştirme desteğinden yararlanılması amacıyla, 2014-2020 döneminde sosyal ekonomiye ayrılan yaklaşık 2,5 milyar Avroluk desteği 2021-2027 döneminde daha da artırmayı hedefliyor.
Komisyon diğer eylemlerin yanı sıra, 2022’de InvestEU programı kapsamında yeni finansal ürünler piyasaya sürecek ve finansmana erişimi artıracak, “Avrupa Sosyal İnovasyon Yetkinlik Merkezi-European Competence Centre for Social Innovation” isimli bir yapı oluşturacak ve 2023’de sosyal ekonomi aktörlerinin AB finansmanı, politikaları, eğitimi ve girişimleri hakkında ihtiyaç duydukları tüm bilgilere tek bir merkezden ulaşabilmeleri için “AB Sosyal Ekonomi Kapısı-EU Social Economy Gateway” başlıklı bir platformu hizmete sunacak.
3. Sosyal ekonominin ve potansiyelinin tanınırlığının artırılması
SEAP sosyal ekonomiyi daha görünür kılmayı ve potansiyelinin daha fazla tanınmasını amaçlıyor. Komisyon bu doğrultuda, sosyal ekonominin rolünü ve özelliklerini vurgulayan iletişim faaliyetleri yürütecek, AB genelinde sosyal ekonominin daha iyi anlaşılması için nitel ve nicel veriler toplamaya yönelik bir çalışma başlatacak ve kamu görevlileri için eğitimler düzenleyecek.
Komisyon ayrıca sosyal ekonominin yeşil ve dijital dönüşümüne yardımcı olmak amacıyla kamu otoriteleri ve ilgili taraflarla diyalog halinde bir “geçiş yolu/transition pathway” oluşturmayı öngörüyor.
SEAP ve etki yatırımları
Sosyal ekonomi kuruluşlarının finansmana erişimini geliştirmek SEAP’ın belki de en önemli amacı. Komisyon SEAP’la en çok ilgili olabilecek fon kaynaklarını bir adreste derlemiş.
SEAP’ın “Finansmana erişimin iyileştirilmesi” alt başlıklı bölümünde, 2021-2027 döneminde sosyal ekonomiye desteğin artırılması bağlamında InvestEU fonuna ek olarak sosyal etki ve inovasyona sağlanacak desteğin çarpan etkisi yaratarak daha fazla yatırımı harekete geçirmesinin beklendiğine yer veriliyor.
Bu kapsamda, sosyal etki ölçüm metodolojilerinin daha iyi anlaşılmasının ve kullanılmasının, sosyal ekonominin etki gücünü ortaya koymaya ve etki odaklı finansmana daha kolay erişime katkı sağlayacağı değerlendiriliyor.
Mevcut araçların ve kaynakların çeşitliliğinin, özellikle küçük veya deneyimsiz kuruluşlar için göz korkutucu olabileceğinden hareketle, sosyal etki ölçümüne dair yaklaşımların, sosyal ekonomi aktörlerinin büyüklüğüyle ve gelişim aşamasıyla orantılı olarak, özenle şeçilmesi gerektiğinin altı çiziliyor. Komisyon 2023 yılında sosyal etkiyi değerlendirmek için basit standart metodolojiler geliştirmek üzere paydaşlarla birlikte çalışmalar yürütecek.
Sosyal ekonomi bağlamında sosyal etki ölçümü ve yönetiminin öneminin teslim edilmesi son derece heyecan verici. İlerleyen dönemde, sosyal etki ölçümünün sosyal ekonomi ile sınırlı kalmayarak başta KOBİ’ler olmak üzere ekonominin tüm aktörlerine uygulanmasının desteklenmesi ümit ediliyor.